Patron
W dniu 10 grudnia 1966 roku - patronem szkoły został:
Walerian Łukasiński
męczennik za sprawę narodową, bohater narodowy, legenda.
Portret namalowany w 1992 r przez uczennicę kl. VIII Maję Bielawską.
Życie i działalność.
Walerian Łukasiński - tajny więzień Cara Mikołaja I, który spędził w więzieniach i twierdzach 46 lat, z tego, 37 lat w kazamatach najstraszniejszego więzienia carskiej Rosji przewidzianego dla najniebezpieczniejszych przestępców i wrogów caratu - twierdzy Szlisselburskiej. Urodził się 14 kwietnia 1786 roku w Warszawie, w rodzinie szlacheckiej. W 1807 roku ochotniczo - jako człowiek młody, wykształcony (znał język francuski i niemiecki) zaciągnął się do batalionu strzelców pieszych. Kampanię 1807 r. przeciw Prusom i Rosji odbył w II legii gen. Zajączka. W 1808 r. awansował na podporucznika. Podczas wojny austriackiej w 1809 r. walczył w 6 Pułku Piechoty armii Księstwa Warszawskiego. W uznaniu zasług wojennych zostaje awansowany na porucznika z rąk księcia Józefa Poniatowskiego. W pułku tym związał się z wolnomularstwem. W 1811 r. wstępuje do loży WOLNOŚĆ ODZYSKANA skupiającej w swoich szeregach młodych patriotów, którym nieobojętna była sprawa Polski niepodległej. W 1813 r. brał udział w kampanii Saskiej i tam dostał się do niewoli austriackiej. W 1814 r. po abdykacji Napoleona został zwolniony i wrócił do Warszawy. Po powrocie zgłosił się do służby w wojsku Królestwa Polskiego. W 1815 otrzymał nominację na kapitana 4 Pułku Piechoty liniowej tzw. "Pułku Czwartaków" (dzieci i ulubieńców Warszawy). Szybko zdobył sobie zaufanie i poważanie w pułku, szacunek i przywiązanie wśród żołnierzy. Po dwóch latach, za sumienność w służbie wojskowej, zdolności i wielką prawość charakteru awansował na majora. W Warszawie, nawiązał bliższe stosunki z wybitniejszymi przedstawicielami polskiego wolnomularstwa. Jako młody oficer interesował się życiem społecznym Królestwa, zabierał głos w wielu różnych sprawach m.in. w sprawie Żydów i włościan walcząc o poprawę ich losu. Młody oficer wojska polskiego postanawia walczyć z panującym wówczas bezprawiem, bierze w swoje ręce organizację ruchu narodowego, aby "podnieść ducha narodowego" w społeczeństwie, budzić nadzieje na lepszą przyszłość, nieść pomoc wszystkim, których dotknęły prześladowania zaborców. Jako teren działania wybrał wolnomularstwo - organizację półjawną grupującą wielu znanych ludzi, dążył do nadania treści narodowych tej organizacji. W 1819 roku tworzy Wolnomularstwo Narodowe. Zakłada filie loży w wielu miastach Królestwa Polskiego. W warszawskiej loży było 33 członków (m.in. młody kapitan artylerii, bardzo ceniony przez Łukasińskiego - Józef Bem).
Zmiana stosunku cara Aleksandra I w 1820 roku do masonerii, zmusiła Łukasińskiego do rozwiązania loży. Nie zrezygnował jednak z działalności politycznej i w 1821 roku utworzył, Towarzystwo Patriotyczne, skupiające członków rozwiązanego Wolnomularstwa Narodowego. Zadaniem Towarzystwa Patriotycznego miało być odzyskanie niepodległości, przy zjednoczeniu z Królestwem byłych ziem Rzeczypospolitej. Krótko jednak trwała działalność Towarzystwa Patriotycznego. Urzędowe zamknięcie lóż, śledzenie ich członków przez policję, oraz aktywna działalność inkwizytora carskiego w Królestwie - Nowosilcowa doprowadziła w 1822 r. do aresztowania Łukasińskiego. Przez długie miesiące poddawany badaniom Komisji Śledczej, wybrał taktykę pomniejszania znaczenia i roli Towarzystwa Patriotycznego i Wolnomularstwa Narodowego, brał całą odpowiedzialność na siebie.
14.VI.1824 Sąd Wojenny skazał Łukasińskiego na 9 lat ciężkiego więzienia. 2.X.1824 r. odbył się ostatni akt tragedii, egzekucja. Zawieziono Łukasińskiego w otwartym furgonie pod eskortą żandarmów do obozu wojskowego na rogatkach miasta. Pośrodku czworoboku żołnierzy polskich i rosyjskich i milczącego tłumu ludzi stojących za szeregami wojska, kat zerwał mu szlify, złamał szpadę nad głową, zdarł z niego mundur, włożono mu ubiór więzienny, zgolono głowę i zakuto w 9-kilogramowe kajdany. Przy wtórze werbli szedł Łukasiński przed swym dawnym pułkiem wraz z innymi skazańcami, pchał taczki. Patrzył prosto w oczy mijanym oficerom i żołnierzom. Po twarzach wielu oficerów i żołnierzy, nie tylko Polaków lecz także Rosjan, spływały łzy. Po egzekucji natychmiast wywieziono go do twierdzy w Zamościu. Tam za organizację buntu zostaje skazany na karę cielesną i przedłużenie więzienia do lat 14.
Noc listopadowa nie przyniosła Łukasińskiemu wyzwolenia. Uciekające z Warszawy oddziały rosyjskie wywożą go i zostaje zamknięty w piwnicznym lochu, twierdzy Szlisselburskiej. Tam przetrzymywany jest 31 lat na ubitej gołej ziemi, gdzie za posłanie służyła garstka na pół zgniłej słomy, w całkowitej izolacji od świata zewnętrznego i innych więźniów. W milczeniu podawali mu żołnierze strawę, nie mieli prawa zamienić z nim słowa.
Pod sam koniec życia na prośbę komendanta twierdzy Leparskiego (Polaka z pochodzenia) ulżono jego doli, przenosząc go do więzienia na górnych piętrach. Wolno mu było czytać i pisać. Napisał pamiętniki, w których analizuje sytuację polityczną Polski, Rosji, Europy, powstanie listopadowe i postępowanie carów. Ten wzruszający i patriotyczny pamiętnik napisał człowiek, odcięty przez 40 lat od życia zewnętrznego, z dala od ojczyzny, z którego bije przekonanie, że Polska zmartwychwstanie wolna i sprawiedliwa dla wszystkich Polaków. Do ostatnich chwil życia nie opuszczała Łukasińskiego myśl o dalekiej, ukochanej Polsce. Mimo starań czynionych przez rodzinę, nie uzyskano zwolnienia ani zgody na oddanie zwłok po śmierci. Zmarł 27 lutego 1868 roku. Pochowany został w Szlisselburgu, w miejscu nie oznaczonym.
POSTACI HISTORYCZNE I EPOKA W KTÓREJ ŻYŁ WALERIAN ŁUKASIŃSKI
ŁUKASIŃSKI WALERIAN (1786-1868), działacz patriotyczny, major; oficer wojsk Księstwa Warsz., uczestnik kampanii napoleońskich 1807-13; w Królestwie Pol. (od 1817) major 4. pułku piechoty liniowej; od 1811 należał do masonerii; 1819 zał. > Wolnomularstwo Narodowe, 1821 > Towarzystwo Patriotyczne (1); powstanie zbrojne odkładał na dalszą przyszłość, uzależniał jego wybuch od sytuacji międzynar.; 1824 skazany na 9 lat ciężkiego więzienia w Zamościu, po zorganizowaniu buntu w więzieniu podwojono Łukasińskiemu karę, po wybuchu powstania listopadowego 1830-31 wywieziony do Twierdzy Szlisselburskiej, gdzie w ciężkich warunkach pozostał do końca życia; 1863-64 napisał Pamiętnik (wyd. 1960, wyd. poprawione 1986). Postać Łukasińskiego znalazła odbicie w literaturze, m.in. w utworach A.Mickiewicza, S.Wyspiańskiego, W.Gąsiorowskiego, T.Hołuja. Sz. ASKENAZY Łukasiński, t. 1-2, Warszawa 1929.
BEM JÓZEF ZACHARIASZ, Murat Pa?a (1794-1850), generał wojsk pol., węg. i tur., teoretyk wojsk., artylerzysta; uczestnik kampanii 1812; w wojsku Królestwa Pol. zajmował się teorią i konstrukcją rakiet; 1822 za działalność w Wolnomularstwie Nar. usunięty z wojska; w powstaniu listopadowym odznaczył się pod Iganiami, Ostrołęką i w obronie Warszawy (twórca nowocz. taktyki walki lekkiej artylerii konnej), awansował na gen. brygady; na emigracji we Francji związany z obozem A.J. Czartoryskiego; zabiegał o utworzenie formacji pol. w Belgii i Portugalii; w okresie Wiosny Ludów kierował obroną rewol. Wiednia (październik 1848), 1848-49 dow. węg. wojsk rewol. w Siedmiogrodzie i Banacie oraz organizator Legionu pol., w sierpniu 1849 wódz nacz. armii węg. pod Temeszwarem (ob. Timi?oara); po upadku rewolucji węg. przeszedł na terytorium Turcji, przyjął islam i jako Murat Pa?a podjął służbę w armii tur.; zmarł na malarię w Aleppo (ob. Halab) w Syrii; Notes sur les fusées incendiares (1819, przekład pol. pt. Uwagi o rakietach zapalających 1953), O powstaniu narodowym w Polsce (1846-48).
PONIATOWSKI JÓZEF, książę (1763-1813), bratanek Stanisława Augusta Poniatowskiego, generał, min. wojny i nacz. wódz wojsk Księstwa Warsz., marszałek Francji; początkowo oficer austr., od 1789 w wojsku pol.; w wojnie z Rosją 1792 dowódca gł. części sił pol., stoczył m.in. zwycięską bitwę pod Zieleńcami (18 VI), po przystąpieniu króla do Targowicy złożył dymisję; uczestnik powstania kościuszkowskiego 1794; XII 1806 objął dowództwo tworzącej się armii Księstwa Warsz., I 1807 Dyrekcję Wojny w Komisji Rządzącej; w kampanii 1809 przeciw Austrii odznaczył się w bitwie pod > Raszynem, następnie przeprowadził udaną operację w głąb Galicji, zmuszając Austriaków do opuszczenia granic Księstwa; w kampanii przeciw Rosji 1812 dowodził 5. Korpusem armii franc.; 1813, w czasie bitwy pod Lipskiem, mianowany marszałkiem Francji; poległ w czasie przeprawy przez Elsterę, osłaniając odwrót armii franc.; 1819 zwłoki jego złożono w katedrze na Wawelu. Pośmiertnie postać Poniatowskiego została w Polsce otoczona kultem, związanym z legendą napoleońską.
NAPOLEON I, Napoléon Bonaparte (Buonaparte) (1769- 1821), cesarz Francuzów 1804-14 i 1815, król Włoch 1805-14; jeden z najwybitniejszych wodzów w dziejach świata; ur. na Korsyce, brał udział w walkach o niepodległość wyspy; od 1793 we Francji, przyczynił się do zdobycia Tulonu przez wojska rewol.; 1795 stłumił zamieszki rojalistyczne w Paryżu; 1796-97 walczył z II koalicją antyfranc. jako nacz. dow. armii franc. we Włoszech; 1798-99 dowodził kampanią egip.; 9 XI 1799 (18 brumaire'a) dokonał wojsk. zamachu stanu - obalił dyrektoriat i objął władzę jako pierwszy konsul; 1802 zakończył wojnę z II koalicją; 1801 zawarł konkordat z papieżem. Wprowadził liczne reformy: narzucił nową konstytucję (1802), zreorganizował i scentralizował administrację państw., system finansowy i prawny (> Napoleona Kodeks), szkolnictwo podporządkował państwu. Rządy Napoleona, zapewniające zachowanie zdobyczy okresu rewolucji i jednocześnie zabezpieczające przed prądami zbyt radykalnymi, spotkały się początkowo z pełnym poparciem mieszczaństwa i większości chłopów; zdecydowane zmierzanie Napoleona ku całkowitemu absolutyzmowi (odejście od parlamentaryzmu, ostra kontrola policyjna, zakaz zrzeszania się) zaczęło budzić niepokoje społ., wykorzystywane przez rojalistów; organizowane przez nich spiski zostały rozgromione; w celu umocnienia swej władzy Napoleon koronował się 1804 na cesarza Francuzów i 1805 - na króla Włoch, a poddane surowej cenzurze prewencyjnej prasa, literatura i teatr, a także sztuka (> empire) służyły propagandzie cesarstwa - jego potęgi, celów i dążeń; okres cesarstwa zapoczątkował nowe wojny (> wojny napoleońskie). W 1805 Napoleon rozbił III koalicję, 1806 zarządził blokadę kontynent. W. Brytanii; tegoż roku rozbił IV koalicję (Jena, Auerstedt) i zajął Prusy wraz z pol. ziemiami zaboru prus., pobił Aleksandra I Romanowa pod Frydlandem, zawarł pokój w Tylży (1807); z pol. ziem odebranych Prusom utworzył > Księstwo Warszawskie, traktując je jako zaplecze polit., militarne i materiałowe do dalszych wojen ze swymi przeciwnikami (gł. z Rosją); cała niemal Europa znalazła się pod jego wpływami, na tronach państw uzależnionych osadzał swoich braci (> Bonaparte, rodzina). W 1809 pokonał Austrię (pokój w Schönbrunn 1809); 1810, po rozwodzie z Józefiną de Beauharnais (żoną od 1796), poślubił córkę cesarza austr. Marię Ludwikę (miał z nią syna, Napoleona II). Kres potędze Napoleona położyła nieudana wyprawa przeciwko Rosji 1812; mimo opanowania Moskwy kampania skończyła się zagładą Wielkiej Armii napoleońskiej; po klęsce pod Lipskiem 1813 bronił się na terytorium Francji; po kapitulacji Paryża IV 1814 abdykował i został zesłany na Elbę; próbował odzyskać władzę (> Sto dni), poniósł jednak druzgocącą klęskę pod Waterloo i powtórnie abdykował VI 1815; wydany Brytyjczykom, został przez nich internowany na Wyspie Św. Heleny, gdzie zmarł. Zwłoki jego przewieziono 1840 do Paryża i pochowano w kościele Inwalidów. Okres rządów Napoleona podważył feud. strukturę i ugruntował zmiany zachodzące w Europie pod wpływem rewolucji franc. 1789-99; wybitny organizator i jeden z najwybitniejszych wodzów, odegrał przełomową rolę w rozwoju nowocz. sztuki wojennej; był zarazem bezwzględnym autokratycznym władcą, a jego ambicje zdobywcze doprowadziły do ruiny własnego dzieła.
Po Napoleonie pozostała legenda - rozpowszechniana przez romantyków i żywa do dziś - o genialnym żołnierzu i spadkobiercy rewolucji, walczącym o wolność uciskanych ludów i realizację rewol. zasad, pokonanym przez siły reakcji. Epopeja napoleońska była tematem twórczości wielu artystów (m.in. N.T. Charleta i D.A. Raffeta, E. Meissoniera, H. Vernata, P. Michałowskiego i W. Kossaka) i pisarzy (H. Balzac, H. Stendhal, V. Hugo, A. Manzoni, H. Heine, G. Byron, L.N. Tołstoj i in.). W literaturze pol., oprócz licznych utworów poetyckich z czasów Księstwa Warsz., najdoskonalszy wyraz znalazła w Panu Tadeuszu A. Mickiewicza i Popiołach S. Żeromskiego; pisali o niej także W. Gąsiorowski, K. Przerwa Tetmajer, W. Berent i in.
ZAJĄCZEK JÓZEF (1752-1826), generał; poseł na Sejm Czteroletni 1788-92, jeden z sekr. Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej; jakobin pol.; w powstaniu kościuszkowskim 1794 reprezentował lewicę w Radzie Najwyższej Nar., komendant Warszawy, walczył m.in. pod Racławicami i Maciejowicami; po upadku powstania aresztowany, 1795 emigrował do Francji; uczestnik wojen napoleońskich, m.in. 1798 wyprawy do Egiptu; w kampanii 1812 stracił nogę; od 1815 namiestnik Królestwa Pol., uległy wobec w. ks. Konstantego; 1818 mianowany księciem; Pamiętniki, albo historia rewolucji polskiej, czyli powstanie roku 1794 (wyd. franc. 1797, wyd. pol. 1862).
NOWOSILCOW, Nowosilcew, NIKOŁAJ N., hrabia (1768-1838), polityk ros.; w młodości liberalny doradca Aleksandra I Romanowa, później rzecznik polityki zachowawczej i zatarcia odrębności ziem pol. zagarniętych przez Rosję; 1813-15 wiceprezes Rady Tymczasowej Księstwa Warsz.; 1815-30 pełnomocny komisarz cara przy Radzie Stanu Królestwa Pol. i zacięty przeciwnik jego autonomii; 1821-24 prezes Kom. do Reorganizacji Wydziału Edukacji i inspirator śledztw przeciwko młodzieży pol. w Wilnie, 1823 osobiście prowadził przesłuchania w sprawie Tow. Filomatów; od 1824 kurator wil. okręgu nauk. i wróg pol. ruchów wolnościowych, opuścił Polskę 1830, przed wybuchem powstania listopadowego; od 1831 czł., od 1832 przewodn. ros. Rady Państwa oraz gabinetu ministrów.
CZWARTACY: żołnierze 4. pułku piechoty Królestwa Pol.; związani ściśle z ludnością Warszawy (służyli w nim rzemieślnicy i biedota); w czasie powstania listopadowego odegrali kluczową rolę w walkach o Arsenał (1830), wsławili się obroną Olszynki Grochowskiej (1831);
KSIĘSTWO WARSZAWSKIE, utworzone 1807 przez Napoleona I na mocy pokoju > tylżyckiego jako państwo formalnie niepodległe w sojuszu z Francją; w skład Księstwa Warszawskiego weszły ziemie II i III zaboru prus. (bez Gdańska i obwodu białost.) oraz okręg nadnotecki i ziemia chełmińska; obszar ok. 104 tys. km2 , 2,6 mln mieszk., po przyłączeniu 1809 części zaboru austr. (pokój z Austrią w Schönbrunn) - obszar 155 tys. km2, 4,3 mln mieszk.; ustrój Księstwa Warszawskiego określiła > Konstytucja Księstwa Warszawskiego; było ono monarchią konstytucyjną związaną unią personalną z Saksonią, dziedziczną w ramach dynastii; na tron powołano króla saskiego Fryderyka Augusta jako księcia warsz.; kraj został podzielony na departamenty (pozn., kal., bydg., warsz., płoc., łomż.; od 1809 także radom., krak., lubel. i siedl.). Mimo formalnej niezależności, polityka zagr. (wyłączny atrybut króla saskiego) była ściśle podporządkowana interesom polit. Napoleona I; liczna pol. armia (początkowo 45 tys., 1812 - ok. 100 tys.) wzięła udział 1812 w wojnie z Rosją; decydujący wpływ na politykę rządu miał rezydent franc., który stale przebywał w Warszawie i miał prawo interpelacji. W społeczeństwie Księstwa Warszawskiego przez cały czas dominowała orientacja profranc., wiążąca z Napoleonem I nadzieje na odbudowę niepodległej Rzeczypospolitej. Trudna sytuacja gosp. Księstwa, tj. zmniejszenie eksportu zboża, spadek cen, zadłużenie skarbu (> bajońska konwencja), wysokie koszty utrzymania armii - stały się bodźcem do intensyfikacji rolnictwa i prowadzenia protekcjonistycznej polityki w stosunku do przemysłu; nastąpił rozwój szkolnictwa (> Dyrekcja Edukacji Narodowej). W I 1813 Księstwo Warszawskie zostało zajęte przez wojska ros., w marcu car Aleksander I powołał Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego, a 1815 zostało ono zlikwidowane decyzją kongresu wiedeńskiego (z 5/6 części terytorium utworzono > Królestwo Polskie). B. GROCHULSKA Księstwo Warszawskie, Warszawa 1991.
WOLNOMULARSTWO, masoneria, też "sztuka królewska", ponadnar. ruch etyczny, mający własne struktury organiz., którego zespół zasad i postaw jest przedstawiany za pośrednictwem symboli, rytuałów (liturgii) i katechizmów.
WOLNOMULARSTWO NARODOWE, tajna organizacja niepodl., zał. 1819 w Warszawie przez W. Łukasińskiego; cel - utrzymanie zagrożonej narodowości pol. i pomoc wzajemna, zwł. wojskowym; formy organizacyjne Wolnomularstwa Narodowego zapożyczyło od masonerii; loże pozn. (L. Sczaniecki) były przeciwne koncepcji wiązania pol. bytu państw. z Rosją; 1820, kiedy wzrosły sprzeczności w kierownictwie organizacji, a policja wpadła na jej trop, Łukasiński rozwiązał Wolnomularstwo Narodowe; znaczna część jego członków weszła do > Towarzystwa Patriotycznego (1).
TOWARZYSTWO PATRIOTYCZNE:
1. Tajna organizacja niepodl., zał. 1821 w Warszawie, obejmująca byłych czł. > Wolnomularstwa Narodowego oraz wielkopol. > Związku Kosynierów; cel - niepodległość Polski w granicach przedrozbiorowych; środki realizacji nie zostały określone; założycielem i przywódcą Towarzystwa Patriotycznego był mjr W. Łukasiński; po jego aresztowaniu 1822 czołową rolę w organizacji odgrywał ppłk S. Krzyżanowski; przywódcy Towarzystwa Patriotycznego prowadzili rokowania z ros. Tow. Południowym (> dekabryści) w sprawie współdziałania w wypadku wybuchu rewolucji w Rosji; po upadku powstania dekabrystów i ujawnieniu ich kontaktów z Towarzystwem Patriotycznym - aresztowania i rozbicie organizacji pol.; sąd sejmowy 1827-28 oddalił zarzut zbrodni stanu wysunięty wobec oskarżonych i skazał ich na stosunkowo niewielkie kary więzienia.
2. Towarzystwo Patriotyczne, zw. też Klubem Patriotycznym, organizacja działająca w > powstaniu listopadowym, zał. w Warszawie 1 XII 1830 (rozbita 4 XII, wznowiła swą działalność 19 I 1831), najczynniejszy i najradykalniejszy odłam obozu powstańczego; cele - walka o utrzymanie i energiczniejsze prowadzenie powstania, obrona swobód obywatelskich, reformy społ. (m.in. poprawa położenia chłopów); pod naciskiem demonstracji zorganizowanej przez Towarzystwo Patriotyczne 25 I 1831 ku czci dekabrystów, sejm zdetronizował Mikołaja I Romanowa; 17 VIII J.S. Krukowiecki zakazał działalności Towarzystwa Patriotycznego widząc w nim inspiratora zamieszek 15 VIII; organizatorami Towarzystwa Patriotycznego byli m.in.: M. Mochnacki, R. Sołtyk, J. Lelewel (prezes), T. Krępowiecki, ksiądz A. Pułaski; z Towarzystwem Patriotycznym były związane "Nowa Polska" i "Gazeta Polska".